Abstrakt
W artykule zaprezentowano problematykę pochówków biskupich w nekropoliach – w szczególności świątyniach – powierzonych duchowym synom św. Franciszka z Asyżu na obszarze dawnego państwa polsko-litewskiego w czasach nowożytnych (XVI–XIX w.). Omówienia dokonano przy podziale wymagających uwzględnienia członków episkopatu na dwie grupy, z których pierwszą stanowią hierarchowie samemu wywodzący się z rodziny franciszkańskiej, natomiast drugą pozostali reprezentanci grona następców Apostołów, którzy jako miejsce wiecznego spoczynku obrali – dla różnych względów – te właśnie kościoły zakonne (ewentualnie przyległe do nich cmentarze). Co się tyczy pierwszej grupy, spośród tworzących ją siedemnastu biskupów (w tej liczbie dziewięciu franciszkanów konwentualnych, pięciu franciszkanów-obserwantów, dwóch kapucynów oraz jeden franciszkanin-reformata) w odniesieniu do dwunastu mamy do czynienia z pewnymi (dziewięć) lub hipotetycznymi (trzy) pochówkami we franciszkańskich nekropoliach, w przypadku natomiast pięciu – w innych lokalizacjach. Druga grupa obejmuje dwunastu hierarchów, którzy jakkolwiek reprezentowali duchowieństwo przeważnie diecezjalne (świeckie), a w pojedynczych przypadkach także zakonne innych reguł (po jednym cystersie oraz kanoniku regularnym św. Augustyna), troskę o własny pochówek zdecydowali się powierzyć duchowym synom św. Franciszka z Asyżu, co było warunkowane rozmaitymi przesłankami natury emocjonalnej tudzież dewocyjnej i z czym również wiązały się stosowne zapisy testamentowe (fundacje) na rzecz tychże miejsc kultu.
Bibliografia
Ariès P., Człowiek i śmierć, Warszawa 1992
Barącz S., Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, t. 2, Lwów 1861
Bartko-Malinowska A., O nieistniejących kościołach zamojskich, „Nasza Przeszłość” 127 (2017), s. 201–219
Birtz M. R., Kierein M., Câtavea succesiuni apostolice catolice din România, Cluj-Napoca 2011
Bogacka K., Ornamenta episcoporum. Społeczna historia i symbolika insygniów biskupich na ziemiach polskich 1801–1919, t. 1–2, Warszawa 2021
Borawska T., Rietz H., Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko – przyjaciele – echa wielkiego odkrycia, Toruń 2017
Budziarek M., Kapucyni w Lublinie. Dzieje klasztoru w latach 1721–1864, Warszawa – Lublin 1996
Bujak A., Rożek M., Nekropolie królów i książąt polskich, Warszawa 1991
Chłosta J., Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002
Chrościcki J. A., Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974
Cmentarz Bernardyński w Wilnie 1810–2010, pod red. R. Minkysa, [Wilno] 2013
Dąbrowska E., Nieznane groby średniowiecznych duchownych z kolegiaty p.w. śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy, „Studia Źródłoznawcze” 54 (2016), s. 21–29
Decretales Summorum Pontificum pro Regno Poloniae et constitutiones synodorum provincialium et dioecesanum Regni eiusdem ad summam collectae, t. 2, ed. Z. Chodyński & E. Likowski, Posnaniae 1882
Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, pod red. [P. Czaplewskiego], Pelplin 1928
Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki, łaciński i polski, t. 2 – Konstantynopol IV - Lateran I - Lateran II - Lateran III - Lateran IV - Lyon I - Lyon II - Vienne (869–1312), wyd. A. Baron i H. Pietras, Kraków 2004; t. 4 – Lateran V - Trydent - Watykan I (1511–1870), wyd. A. Baron i H. Pietras, Kraków 2004
Drążkowska A., Odzież i insygnia grobowe biskupów przemyskich obrządku łacińskiego, Toruń 2014
Drążkowska A., Problemy z identyfikacją XVIII-wiecznych pochówków biskupów przemyskich obrządku łacińskiego, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, pod red. W. Dzieduszyckiego i J. Wrzesińskiego (Funeralia Lednickie, XVI), Poznań 2014, s. 241–247
Fankidejski J., Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych, Pelplin 1880
Gacki J., Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych, Radom 1872
Gąsiorowski A., Najstarsze polskie pochówki monarsze w świetle źródeł pisanych, „Roczniki Historyczne” 55–56 (1989–1990), s. 85–93
Gąsiorowski P. B., Sanktuarium i klasztor w Skępem jako nekropolia, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 8 (2003), s. 180–213
[Giżycki J. M.], Wiadomość o dominikanach prowincji litewskiej, Kraków 1917
Glemma T., Odnowienie klasztoru bernardynów w Lubawie przez biskupa chełmińskiego Piotra Kostkę, wyd. K. R. Prokop, „Zapiski Historyczne” 62 (1997) nr 4, s. 113–122
Główka D., Majątek osobisty duchowieństwa katolickiego w Koronie w XVII i XVIII wieku, Warszawa 2004
Grób Mikołaja Kopernika, pod red. J. Gąssowskiego, Pułtusk 2010; Tajemnica grobu Mikołaja Kopernika – dialog ekspertów, pod red. M. Kokowskiego, Kraków 2012
Gumula J., Płyty nagrobne z kościoła franciszkanów w Krakowie, „Spotkania z Zabytkami” R. 2003 nr 11, s. 12–15
Handschuh L., Stolarek I., Juras A., Zeńczak M., Marcinkowska-Swojak M., Myszka A., Trzciński D., Losik-Sidorska A., Wojtczak J., Philips A., Różański A., Dębski A., Kozłowski P., Matla M., Dobosz J., Jasiński T., Piontek J., Kóčka-Krenz H., Figlerowicz M., W poszukiwaniu Piastów, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 14 (2016) nr 4, s. 63–77
Herzig F., Katedra, niegdyś kolegiata w Tarnowie, 1400–1900, Tarnów 1900
Instructionum fabricae et supellectilis ecclesiasticae libri II Caroli Borromei, ed. M. Marinelli (Monumenta liturgica Consilii Tridentini • Monumenta, studia, instrumenta liturgica, t. 8), Città del Vaticano 2000
Inwentarz rękopisów Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu XIII–XX wieku, t. 1–2, oprac. F. Kiryk, Sandomierz 2010–2018
Jakubinyi G., Romániai katolikus, erdélyi protestáns és izraelita vallási archontológia, Gyulafehérvár 2004
Jasiński K., Dominikańskie pochówki Piastów, [w:] Dominikanie w środkowej Europie w XIII–XV wieku. Aktywność duszpasterska i kultura intelektualna, pod red. J. Kłoczowskiego i J. A. Spieża, Poznań 2002, s. 219–237
Jasiński K., Franciszkańskie pochówki Piastów, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 1 – Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, cz. 2–3 – Franciszkanie na ziemiach polskich, pod red. J. Kłoczowskiego, Kraków 1989, s. 177–195
Jurkowlaniec T., Nagrobki średniowieczne w Prusach, Warszawa 2015
Kantak K., Sylwetki bernardynów poznańskich. Dwaj sufragani: Jakub Dziaduski i Maciej Marian Kurski, cz. 1, „Kronika Miasta Poznania” 7 (1929) nr 2, s. 113–132; cz. 2, „Kronika Miasta Poznania” 7 (1929) nr 3, s. 180−194
Kantak K., Z dziejów franciszkanów poznańskich: Stanisław Franciszek Biegański, biskup bakowski, „Kronika Miasta Poznania” 16 (1938) nr 1, s. 40–48
Karczewski D., Franciszkanie w monarchii Piastów i Jagiellonów w średniowieczu. Powstanie – rozwój – organizacja wewnętrzna, Kraków 2012
Katalog nagrobków piastowskich, oprac. A. Losik-Sidorska, Poznań 2020
Kędziora A., Dawna architektura i budownictwo Zamościa, Zamość 1990
Kędziora A., Encyklopedia miasta Zamościa, Chełm 2000
Klasztor franciszkanów w Woźnikach. Dzieje – ludzie – budowle, pod red. P. Klinta i A. Pańczaka, Woźniki 2011
Klasztor i kościół franciszkanów w Woźnikach. Dzieje – przewodnik – roczniki woźnickie, pod red. A. Pańczaka, Grodzisk Wielkopolski 2021
Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, pod red. H. E. Wyczawskiego, Kalwaria Zebrzydowska 1985
Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525–1821, t. 2 – Słownik, Olsztyn 2000
Korecki A., Sanktuarium maryjne w Łąkach Bratiańskich, Pelplin 2002
Kowalkowski J., Testament Andrzeja Batorego z 1599 roku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” R. 2012 nr 4, s. 647–664
Kowalski W., „Pogrzebowe trudy” sandomierskich franciszkanów-reformatów w czasach staropolskich, „Pietas et Studium” 1 (2008), s. 69–104
Kóčka-Krenz H., Pochówki królewskie w katedrze poznańskiej, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 2 (2006), s. 39–55
Krajewski M., Dobrzyńska Częstochowa. Sanktuarium NMP Skępskiej, Matki Bożej Brzemiennej – Królowej Ziemi Dobrzyńskiej, Mazowsza i Kujaw. Na 525-lecie sprowadzenie do Skępego figury Matki Bożej (1496–2021), oprac. A. K. Sitnik i R. Prejs, Skępe 2021
Krasny P., Kurzej M., Mediolańskie instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wydane na polecenie Karola Boromeusza i ich recepcja w Kościele katolickim, Kraków 2021
Kronika bernardynów wileńskich z lat 1761–1795, oprac. K. R. Prokop, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica” 16 /1/ (2013), s. 61–105
Kronika reformatów poznańskich, wyd. J. Wiesiołowski, S. B. Tomczak i G. A. Wiśniowski, Poznań 2006
Kroniki bernardynów poznańskich, oprac. S. B. Tomczak i J. Wiesiołowski, Poznań 2002
Kukliński W., Miasto prywatne Klimontów i jego kościoły, Sandomierz 1911
Kumor B., Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985, Kraków 1985
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (968–1939), cz. 2, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 19 (1969), s. 271–351 [w osobnym odbiciu s. 65–145]
Kumor B., Obsada biskupstwa tarnowskiego w latach 1783–1807, „Analecta Cracoviensia” 13 (1981), s. 425–442
Kustusz G. A., Nauka immakulistyczna biskupa Macieja Mariana Kurskiego, „Studia Franciszkańskie” 6 (1994), s. 89–119
Kwiatkowska B., Szczurowski J., „Biskupi” i inne osoby duchowne, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, pod red. W. Dzieduszyckiego i J. Wrzesińskiego (Funeralia Lednickie, XVI), Poznań 2014, s. 221–227
Lewczuk J., Poszukiwania późnośredniowiecznych pochówków książęcych w kościele parafialnym pw. Oczyszczenia NMP w Kożuchowie, gm. loco, pow. nowosolski, „Adhibenda. Rocznik Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze” 5 (2018), s. 91–113
Lex P., Das kirchliche Begräbnisrecht historisch-kanonistisch dargestellt, Regensburg 1904
Lutyński K., Kapituła katedralna w Poznaniu w XVI wieku. Organizacja i majątek, Poznań 2000
Łobozek M. M., Pochówki u cieszyńskich bonifratrów w wiekach XVIII i XIX w świetle klasztornych archiwaliów, Cieszyn 1998
Mazurek J. A., Bernardyni w Poznaniu 1455–1655, „Studia Franciszkańskie” 4 (1991), s. 244–288
Mądry W., Nekropolie piastowskie jako symbol trwania pamięci o dynastii, [w:] Symbole władzy – władza symboli, pod red. M. Dyras, B. Suchoń-Chmiel i T. Kwoki, Kraków 2014, s. 295–304
Morariu B., Series chronologica episcoporum Bacoviensium in Moldavia durante saec. XVII et XVIII, „Commentarium Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci Conventualium” 37 (1940) nr 10, s. 279–285
Necrologium episcoporum Poloniae, oprac. K. R. Prokop, Kraków 2021
Nomenclator bibliographicus episcoporum Poloniae 1320–2020, oprac. K. R. Prokop, Kraków 2020
Nowak A., Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786–1985, t. 1 – Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999
Pawelec W. F., Biskupstwo chełmskie (szkic historyczny), cz. [6], „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie” 16 (1934) nr 11, s. 386–400
Piątkowski S., Szymanek A., Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu 1425–2002.
Monografia historyczna, Zwoleń 2002
Piszcz E., Łąki Bratiańskie – najstarsze miejsce kultu maryjnego w diecezji chełmińskiej, „Nasza Przeszłość” 34 (1971), s. 177–203
Poczet biskupów katolickich w Mołdawii, „Pamiętnik Religijno-Moralny” n.s. 8 (1861), s. 151–162
Poczet biskupów warmińskich, pod red. S. Achremczyka, Olsztyn 2008
Polonika w rzymskim «Protocollo consecrationum episcoporum et alia 1565–1662» z Archiwum Watykańskiego. Sakry biskupów polskich w Wiecznym Mieście w 2. poł. XVI oraz 1. i 2. tercji XVII w., wyd. K. R. Prokop, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 49 (2005), s. 199–208
Poszukiwanie grobu Mikołaja Kopernika, pod red. J. Gąssowskiego, Pułtusk 2005
Prokop K. R., Biskupi bernardyńscy w gronie biskupów–zakonników doby staropolskiej (XVI–XVIII w.), [w:] Pięćset pięćdziesiąt lat obecności OO. Bernardynów w Polsce (1453–2003), pod red. W. F. Murawca i D. A. Muskusa, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 237–264
Prokop K. R., Biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach litewskich i białoruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej): Wilno • Żmudź • Inflanty • Smoleńsk • Mohylów • Mińsk • Wigry • Sejny (Augustów) • Janów Podlaski, Warszawa – Drohiczyn 2015
Prokop K. R., Biskupi pomocniczy w diecezjach polskich w dobie przedtrydenckiej (2. poł. XIII−1. poł. XVI w.), Kraków 2002
Prokop K. R., Biskupi zachodniopomorscy (X–XX w.), Koszalin 2003
Prokop K. R., Duchowi synowie świętego Franciszka z Asyżu w gronie biskupów historycznych ziem polskich (XIII–XX w.). Przegląd prozopograficzny, [w:] W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, pod red. R. Prejsa, Warszawa 1999, s. 195–220
Prokop K. R., Episcoporum Poloniae coetus. Szkice prozopograficzne z dziejów hierarchii kościelnej na ziemiach polskich w minionych stuleciach, Kraków 2017
Prokop K. R., Konsekracja biskupa Macieja Mariana Kurskiego. Przyczynek do biografii poznańskiego sufragana, „Kronika Miasta Poznania” [64] (1996) nr 3, s. 236–242
Prokop K. R., Krakowscy wikariusze „in pontificalibus”, sufragani i biskupi pomocniczy (szkice biograficzne), Kraków 2022
Prokop K. R., Miejsca wiecznego spoczynku w dawnym prawodawstwie kościelnym (ze szczególnym uwzględnieniem pochówków biskupich), [w:] tenże, Opuscula historico-ecclesiastica ad res gestas Poloniae veteris spectantia, Kraków 2018, s. 408–449
Prokop K. R., Nekropolie biskupie w nowożytnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.). Prawodawstwo – lokalizacja pochówków – formy komemoracji, Kraków – Warszawa 2020
Prokop K. R., Pasterze i rządcy diecezji mińskiej, pińskiej i drohiczyńskiej, Drohiczyn 2006
Prokop K. R., Polscy biskupi dominikańscy. Słownik biograficzny, Kraków 2013
Prokop K. R., Polscy biskupi franciszkańscy. Słownik biograficzny, Kraków 2003
Prokop K. R., Rzymskokatoliccy biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej): Baków • Chełm (Krasnystaw) • Halicz • Kamieniec Podolski • Kijów • Lwów • Łuck • Przemyśl • Żytomierz, Warszawa – Drohiczyn 2014
Przybyszewski B., Katalog kanoników krakowskiej kapituły katedralnej w XVIII wieku, Kraków 2009
Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995
Rok B., Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich, Wrocław 1991
Rozwój kultu Matki Bożej inspirowany przez figurę Najświętszej Maryi Panny Skępskiej, Królowej Mazowsza, Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, pod red. A. K Sitnika, Kalwaria Zebrzydowska 2018
Series chronologica episcoporum Poloniae 1473–2023, oprac. K. R. Prokop, Kraków 2023
Skwara M., Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII wieku. Bibliografia, Gdańsk 2009
Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 4, oprac. B. Stanaszek, R. Nowakowski i P. Tylec, Sandomierz 2019
Sobieraj M., „Sepultura saecularium” u chełmskich reformatów, [w:] Scientia et fidelitate, pod red. T. Panfila, Lublin 2013, s. 579–593
Sperka J., Nekropolie możnowładcze w krakowskich klasztorach mendykanckich w średniowieczu, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, pod red. K. Ożoga, T. Gałuszki i A. Zajchowskiej, Kraków 2008, s. 59–73
Stanaszek B., Diecezja sandomierska 1818–2018. Tradycje historyczne, Sandomierz 2018
Szybkowski S., Kościeleccy ze Skępego herbu Ogon i ich protoplaści. Studium z dziejów późnośredniowiecznej rodziny możnowładczej, Gdańsk 2018
Szymański J., Kapituła kolegiacka w Wojniczu 1465–1786, Lublin 1962
Testamenta episcoporum et canonicorum Posnaniensium, coll. R. Weimann, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” 37 (1910), s. 1–42
Testamenty mieszczan wojnickich 1599–1809, wyd. P. Dymmel, Wojnicz 1997
Tota pulchra. 520. rocznica przywiezienia figury Matki Bożej Brzemiennej, Pani Skępskiej, z Poznania do Skępego: 1496–2016, pod red. C. J. Moryca, Kalwaria Zebrzydowska 2016
Tylus S., W sprawie datacji śmierci niektórych biskupów kresowych, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 70 (1998), s. 357–360
Vademecum chronologiczno-bibliograficzne do badań nad hierarchią Kościoła w Polsce i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, oprac. K. R. Prokop, Kraków 2018
Wilczyński M., Klasztor Świętego Kazimierza OO. Reformatów w Krakowie według archiwum tegoż klasztoru, Kraków 1893
Wiśniewski J., Biskupi sandomierscy, Radom 1913
Wiśniewski J., Dekanat kozienicki, Radom 1913
Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915
Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926 r. tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom 1926
Wojcieszak B., Duda Z., Zarys dziejów kościoła i klasztoru franciszkanów-reformatów na Wyrwale w Woźnikach, Opalenica 1998
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Krzysztof Rafał Prokop