Abstrakt
Artykuł przedstawia sytuację Pierwszego Zakonu Franciszkańskiego na terenie diecezji kieleckiej po kasacie klasztorów w 1864 r. Od kasaty zostały zachowane klasztory franciszkanów–reformatów w Jędrzejowie, Pilicy, Pińczowie i Stopnicy; inne klasztory, bernardynów w Karczówce koło Kielc i franciszkanów konwentualnych w Nowym Korczynie, zostały skasowane przez carat w 1864 r. Władze carskie zakazały przyjmowania nowicjuszy, dlatego liczba zakonników w poszczególnych klasztorach szybko zaczęła się zmniejszać. W 1870 r. carat zniósł klasztor w Jędrzejowie, a zakonnicy zostali przesiedleni do Wysokiego Koła w diecezji sandomierskiej. Spora grupa zakonników, przede wszystkim franciszkanów–reformatów, ale także obserwantów, podjęła pracę w duszpasterstwie parafialnym, ostatecznie przechodząc do duchowieństwa diecezjalnego. Wybuchu I wojny światowej i odzyskania niepodległości przez Polskę doczekali: o. Dionizy Goc w Stopnicy i o. Apolinary Szlenk w Pilicy; wkrótce klasztory te zostały obsadzone przez zakonników przybyłych z dawnego zaboru austriackiego.
Bibliografia
1. Źródła archiwalne
Archivum Generale Ordinis Fratrum Minorum, Polonia Maior et Minor 1815–1889, pars 1.
Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie, sygn. 60 XI 33.
Archiwum Diecezjalne w Kielcach, sygn. OK 1/1; sygn. OK 1b; sygn. OK 20/1; sygn. OK 20/2; sygn. OK 20/3; sygn. OK 20/5; sygn. OK 20/6a; sygn. OK 20/6b; sygn. OK 20/6c; sygn. OK 20/6d; sygn. OK 20/7; sygn. OK 20/8; sygn. OK 20/9; sygn. OK 20/10; sygn. OK 20/12; sygn. OK 20/14; sygn. SK–473; sygn. XB–16; sygn. XB–32; sygn. XJ–5; sygn. XK–36; sygn. XL–1; sygn. XS–12; sygn. XS–72; sygn. XW–15.
Archiwum Diecezjalne w Sandomierzu, bez sygn., teczka: Bernardyni Wielko–Wola 1871–1902; bez sygn., teczka: Bernardyni Wielko–Wola 1865–1877.
Archiwum Diecezjalne w Siedlcach, sygn. 433.
Archiwum Diecezjalne we Włocławku, sygn. KGK II 12; sygn. KGK V 17.
Archiwum Prowincji Franciszkanów–Reformatów w Krakowie, bez sygn., Liber monimentorum seu Archivum Conventus Pinczoviensis.
Archiwum Prowincji Franciszkanów–Reformatów w Krakowie, bez sygn., Liber Conventus Stopnicensis, t. 2.
2. Źródła drukowane
„Dziennik Praw Królestwa Polskiego” 62 (1864).
„Kielecki Przegląd Diecezjalny” 1 (1911).
„Przegląd Katolicki” 3 (1865).
3. Opracowania
Barańska A., Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1830), Lublin 2008.
Błażkiewicz H., Franciszkanie w Pilicy 1745–1995, Kraków 1995.
Budziarek M., Realizacja ukazu cesarskiego z 8 XI 1864 wobec klasztoru kapucynów w Lublinie, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3, Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 163–176.
Gach P. P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
Gach P. P., Zakony franciszkańskie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773–1914, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3, Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 11–56.
Gajewski S., Kasata klasztorów w diecezji lubelskiej w roku 1864, „Roczniki Humanistyczne” 21 (1973), z. 2 s. 351–390.
Gruszczyński F. W., Kościół i klasztor OO. Reformatów w Pilicy. Z okazji 200–lecia poświęcenia kościoła, Pilica 1946.
Grzybowski M. M., Postawa Wincentego Chościak–Popiela, biskupa płockiego, wobec kasaty klasztorów z 1864 r. w jego diecezji, „Studia Płockie” 11 (1983), s. 257–272.
Jastrzębski C., Kasaty klasztorów w Królestwie Polskim w 1864 r., w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacji w Europie, t. 1, Geneza. Kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego, red. M. Derwich, Wrocław 1024, s. 349–368.
Kałowski J., Uprawnienia nad zakonami udzielone biskupom przez Stolicę Apostolską po 1864 r., „Prawo Kanoniczne” 20 (1977), nr 1–2, s. 137–149.
Kassan N., Początkowa faza kasaty klasztorów diecezji płockiej (1864–1865), „Studia Płockie” 40 (2012), s. 227–254.
Ks. K. K., Śp. ks. Franciszek Masłowicz, „Przegląd Katolicki” 36 (1898), s. 828–830.
Kumor B., Organizacja terytorialna diecezji kieleckiej, „Nasza Przeszłość” 17 (1963), s. 187–232.
Kumor B., Powstanie diecezji kieleckiej i kolejne zmiany jej struktury terytorialnej, w: Księga jubileuszu stulecia diecezji kieleckiej (1883–1983), Kielce 1986, s. 31–39.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Olszewski D., Wspólnoty bernardynów i pallotynów na Karczówce. Zarys historii, w: Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, Kielce 1995, s. 37–50.
Orzechowska E., Własność poklasztorna w diecezji sandomierskiej po ukazie z 8 XI 1864 r., „Roczniki Humanistyczne” 31 (1983), z. 2 s. 187–212.
Orzechowska E., Z działalności patriotycznej bernardynów w Radomiu w dobie powstania styczniowego (1861–1864), w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3, Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 149–161.
Petrani A., Kasata domów zakonnych w Warszawie w 1864 roku w świetle źródeł rosyjskich, „Prawo Kanoniczne” 15 (1972), nr 1–2 s. 267–275.
Prejs R., Klasztory franciszkańskie w diecezji sejneńskiej po kasacie 1864 roku, „Studia Franciszkańskie” 14 (2004), s. 285–320.
Prejs R., Rektorzy kościołów pofranciszkańskich. Z dziejów zakonników Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r., „Studia Franciszkańskie” 9 (1998), s. 125–154.
Prejs R., Wizytatorzy klasztorów w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, „Hereditas Monasteriorum” 6 (2015), s. 143–159.
Prejs R., Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r. Dzieje – postawy, Warszawa 2003.
Prejs R., Zanik obecności zakonników franciszkańskich w diecezji płockiej po 1864 r., „Studia Franciszkańskie” 15 (2005), s. 345–371
Prejs R., Zanik obecności zakonników franciszkańskich w diecezji sandomierskiej po 1864 roku, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 115 (2021), s. 337–358.
Sroka A., Sanktuarium maryjne Franciszkanów–Reformatów w Kazimierzu nad Wisłą, wyd. 2, Kazimierz 1999.
Szteinke A. J., [recenzja książki R. Prejsa, Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r. Dzieje – postawy, Warszawa 2003], „Kościół w Polsce. Dzieje i Kultura”. 7 (2008), s. 251–266.
Szteinke A. J., O. Antoni Franciszek Majewski OFM (1833–1863) kapelan powstania styczniowego, w: W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, Warszawa 1999, s. 245–254.
Włudyga S., Dom Księży Emerytów w Kielcach w XX wieku, w: Księga jubileuszowa stulecia diecezji kieleckiej (1883–1983), Kielce 1986, s. 113–122.
Wójcik W., Tak zwana reforma klasztorów w 1864 roku na terenie diecezji sandomierskiej, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 23 (1971), s. 343–360.
Wróbel T., Dzieje Seminarium Duchownego w Kielcach na przestrzeni 250 lat, w: 250 lat Seminarium Duchownego w Kielcach. Księga jubileuszowa 1727–1977, Kielce [1977], s. 51–176.
Zychowicz S., Śp. ks. Julian Władyka, „Przegląd Katolicki” 31 (1893), s. 44–45.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Roland Prejs